Integriteit, bespiegeling over ‘neusbewakers’

KLADBLOK

Een paar weken geleden was het stadskantoor zo maar een middag gesloten. Dat was nodig omdat het voltallige personeel een eed op integriteit moest afleggen. Ze deden dat ten overstaan van de burgemeester. Vanwege dat laatste kon ik het niet zo serieus nemen. In mijn ogen is de burgemeester nou niet het meest welsprekende voorbeeld van integriteit. Hij zou dat overigens wel moeten zijn. Zo heeft hij eens volkomen buiten de noodzaak de inkomensgegevens van een burger verspreid. En dat is dan nog maar een voorbeeld uit velen.

De burgemeester houdt vooral van zijn neus. Als die geschonden wordt, moet dat onmiddellijk, goedschiks of kwaadschiks, in orde worden gemaakt. Dat kan gebeuren door beleefd te zwijgen, tenslotte is hij de burgemeester. Het kan gebeuren door ontkenning of smoesjes. Ook dat wordt meestal geaccepteerd, per slot van rekening is hij de burgemeester. Het kan ook gebeuren door een zondebok aan te wijzen, per slot van rekening kan een burgemeester niets fout doen, dat zou zijn gezag maar ondermijnen.

Ter bescherming van zijn neus, heeft de burgemeester ‘neusbewakers’. Tot die garde behoort bij voorbeeld de gemeentesecretaris die ook nogal op zijn neus gesteld is. Ook de afdeling ‘Voorlichting’ maakt deel uit van het peloton ‘neusbewakers’. Zo nodig zorgen ze er voor dat het allemaal netjes in de krant komt. De kranten zijn ingeschakeld tot ‘hulpneusbewaker’. Ze drukken al die berichtjes af alsof ze volkomen waar zijn. Dan hebben we natuurlijk de gemeenteraad nog. Wat zal ik daar van zeggen? Dat daar brave mensen zitten?

Integriteit is net zoiets als goede wijn. Moeilijk te beschrijven, maar je herkent het onmiddellijk als je het tegen komt. Je kunt integriteit niet beschrijven aan de hand van wetten of regeltjes, echte integriteit stijgt daar boven uit en kan al die regeltjes soms missen als kiespijn. Integer zijn is ook niet hetzelfde als braaf zijn. Juist het niet braaf zijn kan in sommige situaties het kenmerk van integriteit zijn. Wie op die manier niet braaf is, schendt gemakkelijk weer de neus van anderen. Dan komen de ‘neusbewakers’ weer in actie, afijn, u snapt het wel.

Er zijn drie hoofdvormen van gebrek aan integriteit. De minst verwijtbare is die waar je gedwongen bent mee te doen aan iets waarvan je gevoel zegt dat het niet klopt. Als je er iets van zegt, loop je de kans dat je je baan niet houdt. Als je niets zegt, voel je je niet lekker. Het beste kun je dan maar zoeken naar een gelegenheid om uit die situatie te vertrekken.

De tweede hoofdvorm is eigenlijk de veroorzaker van de eerste. Als altijd gaat het om mensen die iets nastreven dat eigenlijk buiten hun bereik ligt. Omdat ze het streven niet los kunnen laten, beginnen ze vals te spelen. Het doel heiligt hun middelen. Ze kunnen het bijna nooit alleen af. Daarom worden anderen aangezet om mee te doen, vaak met de belofte op het delen in de buit of het verlenen van gunsten. Geld en aanzien zijn hier de begeerten.

De derde hoofdvorm bestaat uit slippendragers van de tweede hoofdvorm. Als ‘neusbewakers’ delen ze in de macht. Ze worden als tegenprestatie beschermd. Wat ze ook doen, er is altijd wel een excuus voor. Omdat ze macht hebben en beschermd worden, gaan ze nogal eens te ver. Ze worden dan onvoldoende gecorrigeerd. Macht en onkwetsbaarheid is hun voornaamste begeerte.  Ze kopen het als slippendrager en ze verkopen het als er een sterkere ‘neus’ opstaat.

Fred Spijkers is één van mijn helden als het om integriteit gaat. Toen hij als medewerker van Defensie met smoesjes op stap werd gestuurd om de weduwe van een omgekomen militair alles uit te leggen, weigerde hij dat. De waarheid was hem liever. Hij heeft jaren moeten procederen tegen al die ‘neusbewakers’ van Defensie.

Wanneer u de krant openslaat of het nieuws aanzet, moet u die drie vormen van integriteit maar in gedachten houden. Wat u ziet is meestal maar het topje van de berg. Dan gaat het om de gevallen die het zo bont hebben gemaakt dat iedereen zijn handen er van aftrekt. In het openbaar zeggen die dan dat ze geschokt waren. Privé zeggen ze meestal: “sorry, ik kon niks meer voor je doen”.

De wereld laat zich niet beter maken door regels, wetten, beloften of dure eden. Het kan alleen maar als we iedereen die integer willen zijn volledige bescherming geven. Integriteit heeft bescherming nodig. Daar moet de actie zitten. Korte termijn belangen belemmeren dat nogal eens. Op de lange termijn zullen we er echter allemaal beter van worden. Om welk schandaal het ook gaat, het is altijd begonnen met mensen die al dan niet gedwongen liever de andere kant op keken, ‘neusbewaker’ werden, een ‘vriendendienst’ bewezen, ‘vergeetachtig’ werden of iemand met een goed klinkend smoesje voordeel bezorgde. Al het grote kwaad is eens klein begonnen, maar leek toen niet de moeite en risico waard om het te stoppen. Daar moeten we dus wel beginnen.

Op het stadskantoor werken overwegend integere mensen. Alleen bij de top heb ik zo mijn op ervaring gebaseerde twijfels.