vrijdag 8 juni 2018

Is er op het stadskantoor al een veilig werkklimaat?



Deze week las ik een thriller die zich afspeelt in een Mexicaans stadje waar een drugskartel zijn gang kon gaan omdat ze overheid en politie in haar zak had. Onder de inwoners heerste een angstcultuur. Wie zijn nek uitstak betaalde met zijn leven. Verzet vanuit de bevolking was kansloos.

Al lezende kwamen herinneringen terug aan het avontuur dat ik met anderen ondernam in verband met de rehabilitatie van een brandweerman. Een avontuur dat redelijk goed eindigde maar lange tijd ook kansloos leek. De brandweerman was het slachtoffer van een burgemeester (hij is inmiddels overleden) die een zondebok nodig had om het college te ontlasten van directe schuld aan de Nieuwjaarsbrand. Die burgemeester kreeg de volle steun van zijn opvolger Willem van Beek die naar willekeur aan alle touwtjes mocht trekken van het college en de gemeenteraad.

Natuurlijk is Edam-Volendam geen Mexicaans stadje, maar ons avontuur heeft op onweerlegbare wijze duidelijk gemaakt dat ongecontroleerde machtsuitoefening tot bizarre situaties leidt. Van Beek, met op de achtergrond zijn vriend IJsselmuiden, maakte royaal gebruik van de middelen die hem ter beschikking stonden. Driehonderdduizend Euro werd besteed aan juridische kosten om de burgermeestervrienden uit de wind te houden. Ambtenaren werden ingezet om het leven van de brandweerman zuur te maken en kranten er van te weerhouden om aandacht aan de kwestie te besteden. Roddel en manipulatie werden ingezet om ons burgerlijk verzet kansloos te maken. Van Beek, daar zijn vriend en vijand het wel over eens, was (mede)schuldig aan de angstcultuur die op het stadskantoor heerste. Zijn wil was wet en ook als hij over de rand van het betamelijke ging, werd hij niet gecorrigeerd. Onze grootste teleurstelling was echter de gemeenteraad. Waar we dachten te kunnen rekenen op de controlerende taak van dat orgaan, bleken ze niet veel meer te zijn dan het verlengstuk van het college. Één partij vormde de uitzondering: GroenLinks. Een van de leden nam het initiatief om tot een oplossing te komen, maar werd met een reactie van het college een kopje kleiner gemaakt. De ombudsman werd gemanipuleerd en dat kon omdat IJsselmuiden familiaal verbonden was met de Vice-Ombudsman Van Dooren. De Nationale Ombudsman nam wraak door inzage te geven in een brief van IJsselmuiden waarin deze, in tegenstelling tot wat de gemeente als formeel standpunt naar buiten bracht, de schuld nog steeds volledig bij de brandweerman legde.

In de kwestie van de rehabilitatie van de brandweerman speelde macht een veel grotere rol dan recht. Mexicaanse toestanden dus, waarbij de integriteit van veel mensen beschadigd werd. Het is een geluk bij een ongeluk dat hier, anders dan in Mexico, niemand letterlijk een kopje kleiner wordt gemaakt en men hooguit spreekwoordelijk over lijken gaat. In ons avontuur hebben we gezien hoe ambtenaren al dan niet gedwongen hun integriteit te grabbel gooiden, zonder dat ooit iemand zich daarom bekommerde. Wie binnen de macht meespeelt is een vriend van het bevoegde gezag, wie dat niet doet is de vijand en kan consequenties verwachten vanwege het gebrek aan loyaliteit. De verkeerde loyaliteit. Die kan op het werk nooit gelden voor personen maar wel voor gezamenlijke doeleinden.

Het zal hier nooit zover komen als in Mexico waar overheid en politie buigen voor de macht van een drugskartel en daar beter van worden. Dat betekent niet dat er geen zorgen zijn. Ongecontroleerde politieke of ambtelijke macht die zich handhaaft met manipulaties was niet vreemd aan de gang van zaken op het Stadskantoor. Nog niet zo lang geleden voelden ambtenaren zich genoodzaakt om uit angst anoniem te blijven bij hun klachten over vooral gemeentesecretaris Marcel Hermans. De klachtenbrief werd niet voldoende serieus genomen, zoals dat meestal gebeurt met de klachten van klokkenluiders. De klachtenbrief verscheen nadat de nieuwe burgemeester de voorzittershamer van Van Beek had overgenomen. Waarschijnlijk rekenden ze er op dat een nieuwe burgemeester de klachten serieus zou nemen.

De angstcultuur op het Stadskantoor heeft lange tijd, veel te lang bestaan. Hoe het er vandaag bij staat weet ik niet precies. De signalen die ik krijg zijn diffuus. Er is een wijdverspreide onvrede en angst om concrete bewoordingen te gebruiken. Dat snap ik wel, maar het wijst wel op angst.
Ik formuleer het maar voorzichtig. Het lijkt er op dat men er op het Stadskantoor nog steeds niet in is geslaagd om een cultuur te creëren waarin alle werknemers zich veilig voelen. En zolang die situatie niet bestaat, krijgen burgers niet het beleid waar ze recht op hebben: kostenefficiënt, doelmatig en integer.

Om niet helemaal in mineur te eindigen. Niemand twijfelt aan de integriteit van Lieke Sievers, onze huidige en nog steeds een beetje nieuwe burgemeester. Wat dat betreft zijn we er flink op vooruitgegaan. Het eigen belang staat bij haar niet hoog op het prioriteitenlijstje. Ik geloof ook dat de gemeente serieuzer bezig is met het luisteren naar inwoners. Of het allemaal zo mooi is als de propagandistische informatiekrant, die vandaag in de bus rolde, ons voorhoudt, betwijfel ik. Die krant stinkt een beetje naar drukinkt en eigenroem en laat nog steeds de vraag open of het werkklimaat op het stadskantoor veilig is.